شخصی آمد حضور امیرالمؤمنین علی علیه السلام و عرض كرد: چند كلمه نصیحت به من بگو. امام فرمود:

از آن كسان مباش كه آرزوی سعادت آخرت را دارد ولی بدون سعی و عمل، و از آن كسان مباش كه می داند راهی كه می رود غلط و خطاست و می بایست توبه و بازگشت كند و می خواهد تصمیم به توبه و بازگشت بگیرد ولی همیشه این تصمیم را به تأخیر می اندازد به خیال اینكه هنوز وقت زیاد است و فرصت باقی است؛ هنگام سخن گفتن زاهدانه سخن می گوید؛ همه از فنا و زوال مادیات و دوام و بقای معنویات دم می زند و می گوید: همه از فنا و زوال مادیات و دوام و بقای معنویات دم می زند و می گوید: دنیا نیرزد آنكه پریشان كنی دلی، و انسان نباید گوهر نفیس جان خود را به امور پست و حقیر مادی بفروشد، ولی همینكه از سخن به عمل می آید حریصانه و طمعكارانه عمل می كند و تمام سخنان زاهدانه و عارفانه ی خود را از یاد می برد؛ اگر دنیا به او رو بیاورد هرگز سیر نمی شود و همیشه فریاد «هَلْ مِنْ مَزید» وی بلند است و اگر دنیا به او پشت كرد و محروم شد نمی تواند عزت و آزادمنشی خود را در سایه ی قناعت حفظ كند وتن به خواری و ذلت می دهد؛ از شكر و سپاسگزاریِ آنچه دارد عاجز است و نمی تواند آنها را آنچنان كه می بایست اداره كند و طمع به زیادتر بسته است؛ نیكان و صالحان را دوست می دارد ولی مثل آنها عمل نمی كند، و گنهكاران را دشمن می دارد و در عین حال داخل حزب و جمعیت آنهاست و خودش یكی از آنهاست؛ از مردن سخت می ترسد، چون می داند چه اندازه گناهكار است و در عین ترسی كه از مرگ دارد باز به اعمال زشت خود ادامه می دهد؛ وقتی بیمار می شود و در بستر می افتد از كردار خود پشیمان می شود و چون بهبود یافت و سلامت بازگشت، دومرتبه در غفلت فرو می رود؛ در وقتی كه ابتلا و گرفتاری [ندارد] مغرور و از خودراضی است و همینكه یك نوع گرفتاری برایش پیش آمد، به ناچیزی خود اعتراف و اقرار می كند؛ در امور مادی دنیایی یك خیالی او را به حركت و جنب و جوش می آورد ولی برای قایقی كه سعادتمندی او وابسته به آنهاست در عین اینكه شك ندارد و یقین دارد، از جا نمی جنبد؛ همیشه معصیت را قبل از وقت پیش خرید می كند و توبه را در وقتش تأخیر می اندازد؛ گناه دیگران اگر هم كوچك باشد در نظرش بزرگ می آید در صورتی كه خودش گناهان بزرگتر از آن را مرتكب می شود، و در عوض طاعتهای كوچك خودش در نظرش بزرگ جلوه می كند در صورتی كه همان طاعت را وقتی كه دیگری انجام دهد آن را كوچك می پندارد. بالطبع همچو آدمی غفلت با اغنیا را بر بیداری با فقرا ترجیح می دهد [1] چقدر خوب علی علیه السلام فاصله ی خیال و آرزو را با عمل و حقیقت در ضمن این جمله ها بیان كرده كه بهتر از این نمی شود بیان كرد، و چقدر خوب انسان را به خودش می شناساند و خوب خودش را به خودش معرفی می كند. این خیال و آرزو انسان را فریب می دهد، گمان می كند خیال و آرزوی «خوبی» كه در دِماغ و دلش بود پس خدا را شكر كه از خوبان است. باید بداند كه تنها عمل خوب و كار نیك است كه انسان را در زمره ی نیكان قرار می دهد.

قرآن كریم می فرماید: «برای انسان جز به مقداری كه سعی كرده و عمل نشان داده نیست. » [2]اساس سعادت بشر در دنیا و آخرت عمل است و سعی و كوشش.

جهان جهان حركت و تكاپو و فعالیت است، یك قطره و یك ذره بیكار نیست. ابر و باد و مه و خورشید و فلك و همه چیز دیگر همه در كار و گردش و فعالیت اند، هركدام در راه خود و مدار خود در حركت اند. انسان هم مثل همه ی موجودات دیگر مداری و خط سیری دارد و اگر بخواهد به سعادت نائل شود باید مدار خود را طی كند.

معمولاً افرادی كه از لحاظ روح و روان، سالم و با نشاطاند و انحرافی پیدا نكرده اند، كمتر به تخیّل و بهم بافتن آرزوهای دور و دراز و نامعقول می پردازند؛ همیشه عملی فكر می كنند و عملی آرزو می كنند، یعنی آرزوهای آنها در جهت همان مداری است كه در زندگی دارند، روی بال و پر خیال نمی نشینند و آرزوی امور ناشدنی را نمی كنند. ولی افراد ضعیف كه مبتلا به بیماری روانی هستند و نشاط عمل ندارند و در وجودشان همت و اراده ای موجود نیست، بیشتر بر مركب سریع السیر خیال سوار می شوند و با خیالاتْ خود را سرگرم می سازند و كمتر به عمل و فعالیت توجه می كنند و به اصطلاح دینی مبتلا به «طول امل» می شوند و آرزوهای نامعقول می كنند؛ همان طوری كه افراد ضعیف یك خاصیت دیگر هم دارند و آن اینكه زیاد آه و ناله می كشند، در فكر چاره و اصلاح كار خود نیستند.

مثل اینكه در وجود انسان یك مقدار معین نیروی مغزی و عضلانی وجود دارد كه باید مصرف شود. این نیرو اگر در مغز به صورت خیالات واهی و آرزوهای دور و دراز مصرف شد دیگر موردی برای فكر صحیح باقی نمی ماند و اگر به صورت آه و ناله و پرحرفی مصرف شد زمینه ای برای عمل مفید و مثبت باقی نمی ماند، و به همین دلیل است كه مردان متفكر كمتر گرفتار خیالات واهی می شوند و مردمان مثبت و عملی و فعال كمتر حرف می زنند و آه و ناله و شكایت می نمایند.

---