واقع مطلب این است که ما نمی توانیم اینها را «عدمی» بنامیم، چون «عدمی»
نامیدن اختیارش دست ما نیست؛ یعنی ما باید تحلیل کنیم و ببینیم که آیا عدمی
است یا نه؟ ما دو نوع کفر و اخلاق فاسده داریم. یک نوع کفری که عدمی محض
است، یک نوع انحطاط اخلاقی که عدمی محض است. این از نوع اول است. (البته
خود شیخ مطلب را به این تفصیل که من دارم عرض می کنم بحث نکرده است. ) آنها
مجموعه آثار شهید مطهری . ج8، ص: 550
که عدمی محض هستند، نه فقط اثر خیر بر آنها بار نیست، اثر سوء هم بر آنها بار
نیست. مثلاً ما کافری داریم که فقط غیر مؤمن است، یعنی همین قدر کافر است که
مؤمن نیست، مثل مردم قاصر. قاصرهایی که درباره ی مسائل اساساً فکر نکرده اند و
فکر نمی کنند، نه اعتقاد مثبت صحیحی دارند و نه اعتقاد منفی بر ضد آن، کافرند به
معنی اینکه ایمان ندارند. به این قاصرها می گوییم «جاهل قاصر» . یا در اخلاق
فاسد، اینها یک مردم ساده و بسیطی هستند که اگر ملکات فاضله ندارند، ملکات
رذیله از قبیل کبر وحسد و بخل و عقده و اینها را هم ندارند. اینها کسانی هستند که
اگر کمالات و موجبات سعادتی ندارند و اگر بالای صفر نیستند، زیر صفر هم
نیستند. ما اینها را در عدل الهی «بالای صفر» و «زیر صفر» اصطلاح کردیم. اگر
بالای صفر نرفته اند، زیر صفر هم نیامده اند.
در مورد اینها همان فرض اول درست است، یعنی باید بگوییم که کفر اینها به این
معنی است که ایمان درباره اینها مقضی نیست، [و اخلاق فاسده ی اینها به این معنی
است که ] اخلاق حسنه درباره ی اینها مقضی نشده است. اینها از نوع اول می شوند.