اگر آنچه در این عالم وجود دارد همه فعلیت محض می بود و هر موجودی هر چه
را که می توانست داشته باشد، بالفعل می داشت و دیگر بالقوه نمی توانست چیزی را
بپذیرد، دراین صورت دیگر شری هم در عالم نبود، چون اثرپذیری در عالم نبود.
اگر اثرپذیری در عالم نباشد هیچ چیزی برای هیچ چیز شر نخواهد بود، یعنی همه ی
موجودات اگر برای یکدیگر خیر نباشند لااقل شر نیستند، چون هیچ موجودی
نمی تواند به موجود دیگری ضرر بزند، زیرا انفعال و اثرپذیری نیست.
البته لازمه ی این مطلب این است که: وقتی انفعال و اثرپذیری نبود، وقتی شری
نبود، آن وقت باب خیرات هم مسدود بود؛ یعنی اگر قوه و استعداد در عالم نبود،
عالم ما یک حالت یکنواختی را داشت، دیگر تغییر و تحول و تکامل و تجدد و
آمدن شئ جدید نبود. اگر فرض کنیم که تمام قوه و استعداد یعنی ماده ی اُولی را
یکمرتبه از عالم بگیرند، در این صورت همه چیز در جای خودش میخکوب
می شود، یعنی هیچ متحرکی دیگر استعداد حرکت ندارد و هر شیئی که امکان یک
فعلیتی در آن بود دیگر امکان آن فعلیت را از دست می دهد، عالم به همین حالتی که
هست می مانَد، برگ درخت اگر سبز است سبز می ماند و نمی ریزد و این تحول و
تجدد و ریختن این برگ و پیدا شدن برگ جدید و پیدایش انسانهای جدید و
حیوانهای جدید و گیاهان جدید و اوضاع جدید، پیش نمی آید و باب وجود برای
آیندگان به کلی مسدود می شود.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج8، ص: 496
پس این هم خودش یک مطلبی است که می گویند شرور از ماده برمی خیزند؛
یعنی اگر ماده نبود شری هم نبود. ولی گفتیم مقصود این نیست که ماده شر مطلق
است، بلکه به این معنی است که فعلیتها به هیچ وجه دخالتی در شرور ندارند. آن که
دخالت بالذات در شرور دارد ماده است نه فعلیت. اما این به معنای این نیست که
ماده دخالتش فقط در شریت شرور است و دخالتی در خیریت ندارد.
این چهار مطلب اصلی است که شاید ارکان و پایه های مسائل شرور باشند.
سؤال:
در عالم مفارقات، دیگر قوه و استعدادی نیست، آیا می شود گفت
منشأ خیرات هم نیست؟
استاد: نه، برای اینکه آنجا هر موجودی هر چه از خیرات که برایش امکان ذاتی
داشته است، برایش بالفعل حاصل است.
-
با این حال منشأ خیرات هم هستند؟
استاد: منشأ خیرات در اشیاء دیگر هستند، ولی برای خودشان تحول و تکامل
نیست.